Jak czytamy w artykule Marcina Hałasia „Miasto utracone: SAMBOR” na polskaniepodlegla.pl - niewielki Sambor to miasto bardzo ważne dla historii – nie tylko Polski, ale również Rosji. Tutaj rozpoczęła się historia, która mogła zakończyć się trwałym „rozbrojeniem” Rosji jako krwiożerczego i śmiertelnego wroga Rzeczpospolitej. Niestety, tej szansy - jak wielu innych w dziejach - nie wykorzystaliśmy.
„W nazwach polskich miast kresowych pobrzmiewa czysta poezja. Chyba w żadnym innym regionie Polski nie było miejscowości o tak pięknych imionach. Sambor to piękny przykład owej kresowej magii, wyrażającej się w jednym słowie. Właściwie mamy dwa Sambory – oddalone od siebie o 20 kilometrów, położone nad Dniesterem: Sambor Stary i Sambor zwany kiedyś Nowym.
Profesor Stanisław Sławomir Nicieja w piątym tomie swojej monografii „Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych” pisze m.in.: „Tym, który u zarania odegrał bodaj najważniejszą rolę w budowaniu znaczenia Sambora, był Spytko z Melsztyna, od 1377 roku marszałek nadworny króla Ludwika Węgierskiego, później wojewoda krakowski i jeden z głównych architektów planu matrymonialnego, aby ożenić Litwina Władysława Jagiełłę z królewną Jadwigą. Spytko był okazał się znakomitym gospodarzem tych ziem. Wzniósł w Samborze ufortyfikowany zamek i 13 grudnia 1390 roku ogłosił dokument nadający miastu prawa magdeburskie. Sambor był miastem chętnie odwiedzanym przez królów polskich, zwłaszcza z dynastii jagiellońskiej (bywali tam wszyscy) i później elekcyjnych, ale najdobitniej w dzieje Sambora wpisała się królowa Bona. Gdy stała się właścicielką dóbr samborskich, polubiła to miejsce i często tam przebywała. Towarzyszył jej w polowaniach mąż, Zygmunt I zwany Starym.” Tyle cytatu z książki Niciei. Proszę zwrócić uwagę – słowa tam nie ma o Rusinach, a tym bardziej Ukraińcach. Zwracam na tu uwagę, bo profesor Stanisław S. Nicieja jest pod tym względem historykiem bardzo „ekumenicznym” i gdyby Rusini (Ukraińcy) jakąkolwiek cegiełkę w budowanie Sambora włożyli, na pewno by to odnotował. Powtórzyć należy raz jeszcze – kresowe miasta Rzeczpospolitej były miastami polskimi, jeżeli ubogacał je element innych kultur - to (w takiej właśnie kolejności): niemiecki, żydowski, ormiański.” - pisze Hałaś na polskaniepodlegla.pl - cały tekst TUTAJ.
„W Samborze rozpoczęła się historia, która mogła zaowocować osadzeniem na Kremlu dynastii polskiej po kądzieli. Oddajmy znów głos prof. Niciei: „W roku 1604 Sambor wszedł niespodziewanie do historii Polski i Rosji. Powód był dość banalny. Spotkało się tam dwoje młodych ludzi – tajemniczy Rosjanin o imieniu Dymitr (według niektórych nieślubny syn Stefana Batorego, według innych najprawdopodobniej Griszka Otriepiew) oraz córka starosty samborskiego i wojewody sandomierskiego – Maryna Mniszchówna. Dwa lata później on został carem Rosji, ona carycą.” Nie miejsce tutaj na opisywanie dalszego – niefortunnego dla racji stanu Rzeczpospolitej - ciągu tej historii, niemniej w Samborze wzięła ona swój początek.” - dodaje autor.
Sambor jest położony na lewym brzegu rzeki Dnister, w obwodzie lwowskim, w rejonie Samborskim. Miasto się znajduje na skrzyżowaniu dróg Lwów - Użgorod oraz Drohobycz - Przemyśl. „Sambor – jak wszystkie miasta kresowe - tętnił polskością, był jej gorącym ogniskiem. W 1890 roku, w 500. rocznicę założenia miasta powstała tam organizacja Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” założona przez członków elity miasta – obok burmistrza i jego zastępcy gniazdo „Sokoła” w Samborze tworzyli nauczyciele, lekarze, notariusze. W 1904 roku samborski „Sokół” zyskał piękną, nowo wzniesioną siedzibę, przed którą dwa lata później odsłonięto pomnik Tadeusza Kościuszki.”
Od 1919 do 1939 polskie miasto powiatowe w II RP. W 1872 r. przez Sambor przechodzi linia kolejowa z Chyrowa do Stryja. W 1903 r. Sambor otrzymuje połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”.
We wrześniu 1939 roku Sambor wraz z resztą ziem kresowych znalazł się pod sowiecką okupacją. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ich ponad tysiąc). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich, ocaliły życie kilkuset osadzonym. Ujawnienie zbrodni stało się przyczyną antysemickiego pogromu. Po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie powołana ad hoc ukraińska milicja zamordowała ok. 50 miejscowych Żydów (źródło: Wikipedia).
FOT. AGNIESZKA BURY
