Smutne dziecko zabierające w drogę zabawkę, bezradne matki tulące dzieci, rodziny pozbawione nadziei, ludzie idący w nieznane… W Rabem stanęła przestrzenna instalacja artystyczna „Exodus” upamiętniająca rodziny przesiedlonych w 1951 roku.
Przestrzenna ekspozycja rzeźbiarska została zrealizowana przez dziesięcioro uczennic i uczniów Liceum Plastycznego w Lesku. Jej pomysłodawcą był artysta i nauczyciel z Leska Waldemar Kordyaczny, który ma też dom i galerię w Rabem.
Pokazali rodzinne dramaty
Instalacja stanęła na parkingu w pobliżu dawnej greckokatolickiej cerkwi Św. Mikołaja w Rabem. Jak mówił podczas wernisażu Kordyaczny, nowa forma wyzwoliła w młodych artystach ogromny zapał, a przede wszystkim emocje i motywację do działania. Instalacja upamiętnia przesiedlonych w czasie Akcji H-T w 1951 roku z okolic Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego. W jej ramach doszło do zamiany ziem pomiędzy Związkiem Radzieckim a Polską, swoje domy musiało opuścić tysiące rodzin.
Młodzi artyści w swych pracach ukazali rozgrywające się w tamtych czasach rodzinne dramaty. Drewniane rzeźby, płaskorzeźby i obrazy ukazują bezradne matki tulące do serca dzieci, rodziny pozbawione nadziei czy dzieci zabierające w nieznaną drogę zabawkę.
Odsłonięcie instalacji, przy której montażu pomagali mieszkańcy Rabego, a w szczególności Ochotnicza Straż Pożarna, odbyło się 24 listopada. Autorami i autorkami są uczniowie i uczennice klas III i V Liceum Sztuk Plastycznych w Lesku: z klasy III - Roch Kardasz, Gabriela Niedziela, Maja Soliszewska, Zofia Ulan, Kamila Węgrzyn oraz z klasy V - Karolina Kuczaj, Kamil Leczowicz, Oskar Neubauer, Kamil Pająk i Karina Piecuch.
Pamięć trzeba kultywować
- Pamięć trzeba kultywować, a my musimy pamiętać, że przesiedlenie dotyczy dwóch narodów. Najpierw stąd Stalin wysiedlił ludność ukraińską, miejscowych Bojków, a następnie przyjechali tu Polacy z okolic Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego - podkreśla Bogusław Kochanowicz wójt Czarnej Górnej.
On sam pochodzi z rodziny wysiedlonych i dlatego przy instalacji znajduje się tablica z napisanym przez niego tekstem. Wspomina w nim, w jaki sposób jego rodzina trafiła w Bieszczady, przypominając o dramacie Polaków i Ukraińców.
Wójt wciąż ma kontakt nie tylko z rodzinami przesiedlonymi tutaj z okolic Hrubieszowa czy Tomaszowa, ale też z tymi, którzy musieli stąd wyjechać. - Po zawiłych losach trafili do Krystynopola (teraz Czerwonogradu), skąd wysiedlono właśnie moich bliskich. Po 50 latach od przesiedlenia, ci ludzie tu wrócili. Oglądali miejsce z którego wysiedlono ich rodziny i zaprzyjaźnili sie z moim ojcem, który miał klucze do cerkwi w Rabem. Mój tato zawsze powtarzał „Stalin dał, Bierut chciał - a myśmy nie mieli nic do powiedzenia”. Wniosek był ze strony polskiej - ale musiał być. Bierut nie miał nic do gadania - dodaje wójt Kochanowicz.
Instalację można uzupełniać
W otwarciu instalacji uczestniczył też dyrektor ZST w Lesku Roman Wiliński. Jego ojciec również jest przesiedleńcem z Krystynopola i znał się z ojcem wójta Kochanowicza. W jednym z dokumentów wójt Czarnej odnalazł nawet wpis ojca dyrektora - Kazimierza Wilińskiego. Jak się okazało dyrektor Wiliński nawet nie wiedział, że jego tato z Krystynopola trafił najpierw do Rabego, później do Ustjanowej i następnie do Leska.
- Nasi ojcowie znali sie wcześniej, a my się poznaliśmy po latach. Będziemy mieć jeszcze sporo czasu na wymianę informacji - dodaje wójt Kochanowicz.
Instalacja wykonana przez uczniów „plastyka” jest otwarta - można ją stale uzupełniać. - Jeśli będą pomysły na jej rozbudowanie, to będzie można ją rozwijać, a gmina ze swoje strony zajmie się pilnowaniem porządku i tego, by nie została zniszczona - zapeania Kochanowicz.
Instalacja powstała dzięki dofinansowaniu z projektu edukacyjno-artystycznego, nagrodzonego w ramach V edycji Konkursu Program Grantowy „Wena” Fundacja Rodziny Staraków / Spectra Edu pt. „Co słychać w sztuce?”.
Fot. Marek Zielonka
