Ustrzyki Dolne
wtorek, 24 marca 2020

Wojenne losy leśniczego z Seredniego

Fot. Archiwum rodzinne Jacka Michalskiego <br/>fot. Tadeusz Michalski w mundurze wojska polskiego
fot. Tadeusz Michalski w mundurze wojska polskiego

Jesienią 2003 roku Serednie Małe odwiedził Tadeusz Michalski – wnuk Tadeusza zesłanego w 1940 roku na Syberię z żoną i trzyletnim synem. Opowiedział o losach rodziny i pokazał zdjęcie swego ojca Floriana Michalskiego zrobione na początku lat 70. przy zabytkowym krzyżu Kamińskich w Seredniem.

Tę relację uzupełnił niedawno młodszy wnuk świętej pamięci Tadeusza – Jacek Michalski.

Gospodarstwo Michalskich istniało w Seredniem Małym od XIX wieku. Pradziadek  Teofil zmarł przed wojną, a dużo młodsza od niego prababcia Maria (z domu Uruska z Serdeniego Małego) zmarła po wojnie na Dolnym Śląsku. Ich córka Stefania wyszła za mąż w 1924 r. w wieku 17 lat za policjanta z Przeworska  Antoniego Wiśniowskiego. Młodzi po kilku latach zamieszkali na stałe w przysiółku Seredniego pod Kotylnicą i zostali sąsiadami dwóch gospodarstw braci Skareckich.

Dwaj synowie Teofila i Marii: Tadeusz (ur. 1908) i Józef (ur. 1916) założyli rodziny i mieszkali w rodzinnym domu w Seredniem. Starszy z braci  ożenił się w 1932 r., był leśniczym prywatnego obwodu leśnego. Tuż przed wojną zaczął gromadzić materiał na budowę domu. Nie dane mu jednak było rozpocząć inwestycji. W drugiej połowie września 1939 roku, po wycofaniu się Niemców, sowieci przejęli tereny po wschodniej stronie Sanu. W czasie pierwszej wywózki w lutym 1940 roku NKWD deportowało na Syberię rodzinę leśniczego Tadeusza Michalskiego i rodzinę Skareckich z przysiółka Kotylnice. Skarecki nie był leśnikiem, ale mieszkał na skraju wsi pod lasem. Przygotowane na budowę domu Michalskiego drewno sowieci zużyli wiosną 1940 roku do budowy strażnicy granicznej w Seredniem.

Życie w posiołku
Michalscy trafili na zsyłkę do niewielkiego (kilka chałup liczącego) posiołka Krasne  Uralskie na wschód od rzeki Ob. Tadeusz Michalski został wywieziony razem z żoną Marią (z domu Nachman) i młodszym synem Florkiem. Starszy syn, 5-letni Edward, w dniu deportacji był chory; leczył się u rodziny żony w Starzawie koło Krościenka i dlatego nie trafił na Syberię. Gdy jesienią 1940 roku urodził się w Seredniem brat stryjeczny zesłanego Florka, dano mu na chrzcie imię Florian – na pamiątkę kuzyna, w przekonaniu, że zesłany nie przeżyje Syberii.

Nie wiadomo, gdzie osiedlono rodzinę Skareckich, ale udało się im z Syberii powrócić  do Seredniego jeszcze w czasie pierwszej okupacji sowieckiej. Pomogła prośba o zwolnienie z przymusowego osiedlenia napisana przez miejscowego polskiego nauczyciela Bronisława Hermana. Herman mieszkał w pokoju służbowym w szkole w Seredniem. Zanim został nauczycielem w tej wsi, był podoficerem lub oficerem WP. Przeżył okupację, ożenił się z Katarzyną Skarecką i został nauczycielem w Ustjanowej. Na emeryturze osiadł w Sanoku. Zdzisław Domański z Seredniego zapamiętał, że Skareccy wrócili z Syberii z futrami, co było szokujące w czasie okupacyjnej nędzy. To rzadki przypadek, że udało się kogoś z zesłańców wyreklamować z Syberii.

Michalscy przeżywali na Uralu trudny czas; zdecydowali się na ucieczkę, gdy zrozumieli że kolejnej zimy nie przeżyją. Co dwa tygodnie posiołek kontrolowali strażnicy i sprawdzali, czy zesłańcy są na miejscu. Ucieczka była możliwa tylko wiosną tuż po kontroli, a jednocześnie przed odwilżą, która uniemożliwiała pogoń za zesłańcami. Był rok 1942 lub 1943. Ucieczka się udała, a Michalscy dotarli na południe do Baszkirii.

W armii Berlinga
Ojca rodziny  powołano do armii Berlinga. W Centralnym Archiwum Wojskowym znajduje się wykaz żołnierzy zarejestrowanych w punktach poborowych. Tadeusz Michalski został zarejestrowany w Sielcach na Oką w obwodzie riazańskim, w wykazie podano jego datę urodzenia: 1905 r. Służył w 2. pułku piechoty 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Przeszedł cały jej szlak bojowy. Brał udział w operacji berlińskiej, w walkach nad kanałem Hohenzolernów. I Armia WP wchodziła wtedy w skład zewnętrznego pierścienia blokującego Berlin i odpierała ataki z północy grupy gen. Steinera, idącego na odsiecz Berlinowi. Tadeusz Michalski zginął kilka dni przed końcem wojny - 27 kwietnia 1945 r. w Friedrichsthal koło wyzwolonego 22 kwietnia Konzentrationslager Sachsenhausen-Oranienburg.

28 kwietnia ruszyła ofensywa w kierunku Łaby; wojsko polskie dotarło tam 3 maja. Poległych wiosną żołnierzy I Armii Ludowego Wojska Polskiego pochowano po wojnie na cmentarzu wojennym 41-CW w Siekierkach, niedaleko historycznej Cedyni, po polskiej stronie Odry. Na tym cmentarzu spoczywa blisko dwa tysiące żołnierzy. Tadeusz Michalski z Seredniego Małego pochowany został w kwaterze 10, rząd 7, grób 8.

Zachowała się korespondencja z frontu wysyłana przez Tadeusza Michalskiego do żony w sowieckiej Azji środkowej. Były to kartki pocztowe lub listy bez kopert składane w charakterystyczny trójkąt. Ze względu na cenzurę wojskową łatwiej dochodziła korespondencja pisana po rosyjsku lub po polsku, ale alfabetem rosyjskim. 

W Baszkirii panowała malaria, małoletni Florian Michalski trafił do szpitala. Ojciec z frontu wysyłał w listach chininę z wojskowej apteki. Udało się uratować chłopca; z pięćdziesięciorga dzieci w sierocińcu przeżyło tylko dwoje, w tym mały Michalski.

Powrót do kraju
W 1946 roku żona i syn poległego Tadeusza Michalskiego „repatriowali się” z Rosji na Ziemie Zachodnie do Czechnicy koło Wrocławia. W 1948 roku przenieśli się do Niedźwiedzic w gminie Chojnów. Tam w 1952 zmarła prababcia Maria Michalska z domu Uruska.

W roku 1956 roku ojciec Florian odnalazł swojego brata Edwarda, który uniknął wywózki na Sybir, a po wojnie mieszkał w Wałbrzychu. W 1969 roku ojciec wraz z babcią (Marią z domu Nachman) przeprowadzili się do Knurowa koło Gliwic; tam najpierw w roku 1971 zmarła babcia, a później w roku 2001 - ojciec. Są pochowani w jednym grobie na cmentarzu w Knurowie.

Zachowały się zdjęcia Tadeusza Michalskiego z frontu; jest na nich w stopniu plutonowego, ale zawiadomienie o śmierci przyszło z informacją, że był w stopniu szeregowego. Florian odwiedził Serednie Małe na początku lat 70. Pamiątką z tego pobytu jest jego zdjęcie przy krzyżu w Seredniem.

 

Kartka pocztowa do Marii Michalskiej<br/>fot. Fot. Archiwum rodzinne Jacka Michalskiego
fot. Fot. Archiwum rodzinne Jacka Michalskiego
Grób Tadeusza Michalskiego na cmentarzu wojennym w Siekierkach<br/>fot. Fot. Jacek Michalski
fot. Fot. Jacek Michalski
autor: oprac. Witold Smoleński