Łączniczka z Żubraczego upamiętniona

Uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej Jadwidze z Gedroyciów Kociatkiewicz odbyło się 19 września w Żubraczem koło Cisnej. Ceremonii odsłonięcia dokonały córki Anny Pauliny Filipiak - najbliższej współpracownicy Jadwigi Kociatkiewicz - Alina Frąckowiak i Czesława Łojek, Janusz Barecki - wnuk Jadwigi Kociatkiewicz, Renata Sczepańska - wójt Gminy Cisna oraz Władysław Chmurski - Nadleśniczy z Cisnej.

Tablica została poświęcona, a za rodzinę Gedroyciów, Kociatkiewiczów, Filipiaków i Woźniców oraz organizatorów, kurierów, przewodników i prowadzących punkty przerzutowe na trasie kurierskiej „LAS”, którzy na tej ziemi z poświęceniem i odwagą walczyli o wolność Polski, modlitwę odmówili ks. hm. Tomasz Latoszek, ks. Andrzej Szkoła i ks. Zbigniew Łuc.

Następnie w Cisnej odbyła się sesja popularnonaukowa na temat przerzutów granicznych. Podczas sesji referaty wygłosili - Andrzej Romaniak z Muzeum Historycznego w Sanoku i hm. Krystyna Chowaniec z Hufca Ziemi Sanockiej, koordynatorka całego przedsięwzięcia.
Postawienie tablicy było inicjatywą Hufca Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego przy ogromnej pomocy Nadleśnictwa Cisna i wielu prawdziwych przyjaciół m.in. architekt Marioli Sidor, geodetów Katarzyny i Grzegorza Poliwków, Pracowni Plastycznej „Krokus” Heleny Haręnża.

Zapewniała schronienie i odpoczynek lub sama szła na Węgry
W 1939 roku po zmianach granic Żubracze (gm. Cisna) znalazło się w pobliżu granicy polsko-węgierskiej i odegrało bardzo ważną rolę w utrzymaniu łączności Polskiego Państwa Podziemnego z rządem polskim na uchodźstwie. Bez ofiarności i poświęcenia kurierów, przewodników, łączników oraz prowadzących punkty przerzutowe utrzymanie łączności i przerzut zaszyfrowanej poczty, pieniędzy i broni nie byłoby możliwe.
Jadwiga z Gedroyciów Kociatkiewicz na placówce ZWZ-AK Żubracze pełniła rolę wyjątkową. Naprzód pomagała idącym do polskiego wojska, a potem prowadziła najważniejszy na trasie „Las” punkt kontaktowy, zapewniała również kurierom schronienie i odpoczynek, a także często zawoziła końmi pocztę do Miejsca Piastowego. W razie potrzeby sama szła na Węgry. Do patriotycznej działalności zaangażowała starszą siostrę Paulinę hr. Dąmbską, a także swoich pracowników: Jana, Adolfa i Paulinę Filipiak z domu Woźnica, która była jej prawą ręką.

Helena Latkowska-Rudzińska, z-ca Emilii Malessy, dowódcy komórki łączności w KG ZWZ-AK, w swojej pracy „Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939-1944. Odcinek „Południe”.”, tak napisała o trasie kurierskiej „Las”: (…) Organizacja trasy wyglądała następująco: kurierzy i emisariusze przyjeżdżali z Warszawy pociągiem do Zarszyna, gdzie zatrzymywali się na punkcie kontaktowym u „Olchy”; ten przez łącznika Romana Wolańskiego, ps. „Roman”, zawiadamiał o tym „Jacka” (Aleksandra Rybickiego) lub podoficera łącznikowego, kapr. Bronisława Duniewicza, ps. „Bereska”. (...) Z Zarszyna kurierzy byli kierowani na jedną z licznych melin w Sanoku. Dalsza droga miała dwa warianty: a) przez punkt przejściowy w Kalnicy u „Drzazgi” do Żubraczego, miejscowości znajdującej się przy granicy; mieścił się tutaj, w domu Jadwigi Kociatkiewiczowej, ps.„Renia”, „Doliwa”; b) z Sanoka przez Łupków (punkt przejściowy u gajowego „Funia”), do „Doliwy” w Żubraczem. Od strony węgierskiej ogniwem łączącym trasę był leśniczy ze Starina (strona węgierska), Józef Wierzbicki (Polak), posiadający obywatelstwo węgierskie, lecz organizacyjnie podporządkowany konspiracji krajowej, który miał w pobliskim lesie zorganizowaną kolibę (rodzaj szałasu pasterskiego). Do tej koliby doprowadzani byli kurierzy przez jednego z przewodników – Franciszka Woźnicę i Jana Filipiaka z Żubraczego lub Józefa Woźniaka z Cisnej.
A o samej Jadwidze Kociatkiewicz pisała: (...) W jej domu na polecenie władz ZWZ miał powstać punkt pośredni dla kurierów. Obowiązkiem tego punktu była szeroko pojęta opieka nad kurierami: noclegi, wyżywienie, czuwanie nad bezpieczeństwem ludzi przebywających w domu, dostarczanie informacji o aktualnej sytuacji w strefie przygranicznej itp. Kurierzy pozostawali niejednokrotnie w jej domu przesyłki pieniężne, pocztę i materiały dywersyjne; wraz z najbliższą współpracownicą, Pauliną Filipiak, pomagała w dalszym transporcie przesyłek; w zimie 1942 r., w okresie trudnym dla trasy „Las”, na polecenie władz dostarczyła do Budapesztu pocztę krajową i powróciła z pocztą Bazy trasą zakopiańską; odznaczona Krzyżem Walecznych.

Dusza konspiracyjnej roboty
Natomiast Aleksander Rybicki, twórca trasy, tak wspominał: (...) Trasa „Las” była czynna dwa razy na miesiąc (1 raz dla poczty kurierskiej, 1 raz dla sztafetowej) – przerzuty odbywały się w ściśle określonych dniach. Z pocztą sztafetową przeważnie chodził Stefan Grzyb. W okresie od sierpnia do grudnia 1940 r. przeniesiono trasą „Las” kilkakrotnie większe sumy dolarów (raz pamiętam była to od razu suma 60.000 dolarów_ - zdaje się, ze przyniósł ją „Stefan” do „Doliwy”, która z kolei dostarczyła je do punktu „T” w Sanoku. Oprócz poczty, pieniędzy, walut przechodziły trasą „Las” z Węgier przesyłki z bronią (visy) i zapalniki do min, które dostarczano potem do Krakowa. Te przesyłki broni i zapalników przechodziły w latach 1940-1942 wiele razy. Zazwyczaj przenoszono je z Żubraczego do Kalnicy (do „Drzazgi”), stamtąd do hr. Ksawerego Krasickiego do Poraża.

Podczas I Zjazdu Kurierów i Emisariuszy KG ZWZ – AK, w Krakowie, w 1988 roku, kurier Kazimierz Sołtysik relacjonując swoje przeżycia dziękował Pani Jadwidze. Powiedział też o Niej w udzielonym wywiadzie: (…) Granicę węgiersko-polską przekraczaliśmy na wschód od Strybu, krótko po północy, objuczeni niczym wielbłądy. W plecakach - „poczta”. Każdy z nas niósł po 20 - 30 kilogramów sprasowanych nowych polskich banknotów. Parciane szelki zwinęły się w rurki. Wżerały się w ramiona. Zmęczenie i napięcie. Nie mieliśmy ze sobą ani broni, ani dokumentów. Gdyby nas przy przekraczaniu granicy zastrzelono, nikt by nas nie odnalazł. A niemieckie patrole chodziły tuż przy granicy i w pasie niższym, wzdłuż drogi polnej wiodącej z Solinki do Roztoki. Ale wreszcie i punkt docelowy – Żubracze. Wpierw schowaliśmy w chaszczach plecaki i pilnie bacząc oraz nasłuchując podeszliśmy do zabudowań punktu przerzutowego. Wymiana haseł. Powrót po plecaki i zasłużony odpoczynek w gościnnym domu księcia Władysława Giedroycia. (...) Duszą konspiracyjnej roboty była jego córka, pani Jadwiga Kociatkiewicz.

Umieszczenie tablicy w Żubraczem było częścią projektu „Trasa kurierska Las” wspartego przez Muzeum Historii Polski w ramach programu „Patriotyzm Jutra 2016”.

Dziękuję z całego serca wszystkim uczestnikom uroczystości, chociaż niektórzy mieli dość daleko (krewni Jadwigi Kociatkiewicz i Pauliny Filipiak, uczniowie Gimnazjum w Czarnej z Anią Łysyganicz, czy hm. Zofia Nowakowska z Rzeszowa). Dziękuję całej mojej harcerskiej ekipie. Dziękuję mieszkańcom Gminy Cisna za otwartość, zainteresowanie i pomoc.
hm. Krystyna Chowaniec z Hufca Ziemi Sanockiej

Inicjatywę umieszczenia w Żubraczem tablicy pamiątkowej wspierał Komitet Honorowy w składzie: Renata Barecka, córka Jadwigi Kociatkiewicz, Alina Frąckowiak, córka Pauliny Filipiak, Renata Szczepańska wójt Gminy Cisna, Grażyna Zagrobelna, dyrektor RDLP w Krośnie, Władysław Chmurski, Nadleśniczy w Cisnej, Bogusław Famielec, b. dyrektor RDLP w Krośnie, Grzegorz Łukacijewski, b. Nadleśniczy w Cisnej, Piotr Łański, Nadleśniczy w Komańczy, dr Edward Marszałek, rzecznik RDLP w Krośnie, Ludmiła Majewska, radna Rady Gminy Cisna, Sławomir Dybaś, sołtys wsi Żubracze, phm. Alicja Wosik, członek Zarządu Powiatu Sanockiego, ks. hm. Tomasz Latoszek, kom. Hufca ZHP w Lesku, Andrzej Romaniak, Muzeum Historyczne w Sanoku, Wojciech Wesołkin, przewodnik PTTK, historyk Anna i Józef Błażowscy, Mariusz Wermiński - prezes Fundacji Kolejki Leśnej, ppłk Marcin Marcinik - kom. Placówki SG w Wetlinie, Aleksander Roman, prezes Koła ŚZŻAK w Sanoku oraz Edward Orłowski, historyk leśnictwa.
Organizatorzy: Chorągiew Podkarpacka ZHP - Hufiec Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego, Stowarzyszenie Wychowawców „Eleusis” w Sanoku oraz Nadleśnictwo Cisna.